солун оол монгуш биография
Монгун-Оол Монгуш
Монгун-Оол Монгуш запись закреплена
Подслушано Чыраа-Бажы
Монгун-Оол Монгуш запись закреплена
Надо бы законом установить для тех, кто рубит лес в промышленных масштабах, компенсировать посадкой семян такого же количества вместо вырубленных деревьев того же вида.
Для справки:
к началу XXI века человек уничтожил около 50 % площадей лесов, ранее существовавших на планете, только 7% восстановлены.
Монгун-Оол Монгуш запись закреплена
Надежда Ондар
Чывар каккан часкы дуне дашкаар унгеш,
Показать полностью.
Сылдыстарлыг оожум дээрни коруп чордум.
Сылдыс-биле сылдыс домей эвес чораан,
Бажыннаткаш, ону сактып мунгарадым.
Дунааргайлаан чайгы дуне чорук чорааш,
Душтук кыстар холзээн ырын дыннап чордум.
Душтук-биле душтук домей эвес чораан,
Бажыннаткаш, ону сактып саймаарадым.
Ыржым шолээн куску дуне халдып чорааш,
Ырлыг-шоорлуг тараа шанын коруп чордум.
Ыры-биле ыры домей эвес чораан,
Бажыннаткаш, ону сактып могудедим.
Кончуу сургей кышкы данда туруп келгеш,
Хорлааштарлыг дагнын хемин дыннап чордум.
Хорлааш-биле хорлааш домей эвес чораан,
Бажыннаткаш, ону сактып хилегдедим.
Дангаар эртен кустун дээри динмиреп тур,
Даглар бажын эргий кезип хуртеннеп тур.
Улу дээрден черде куйже дужер дээн бе?
Улуг чоткан хадыларны сыгар дээн бе?
Чаттыг каарган халактанып алгыра-дыр.
Чазы, хары чаржалаштыр дужуп келди.
Сактырымга, хамык сылдыс ошкулээн дег.
Сактырымга, чылыг хуннер читкилээн дег.
Динми даажы хемни кежир улчуй бээрге,
Дидим бодал мени чайгаар холзедипти.
Хосталзымза, чылыг хуннер эгидер мен.
Хосталзымза, сылдыстарны кыпсыптар мен.
Куску динми дайын шолун сагындырды.
Куску динми чарлыышкынны сагындырды.
Куску динми удааннарны оттуруп тур.
Куску динми актыг шынны чонга соглээр.
Карангылаан октаргайже коруп тур мен.
Карангы дээр одагларны кыпсы каапты.
Хары сылдыс хадымырлай хоорлуп дескеш,
Кара черже согунналдыр ужуп батты.
Чылгылардан дезип маннаан кызырак дег,
Сылдыстардан сылдыс чуге ырай берген?
Сынныр черни дилеп сураан тояанчы бе?
Сымыранчыр эжин тыппаан куурумчу бе?
Хоокуй сылдыс менче шиглей бадып орда,
Хорээм иштин изиг костер чирти берди.
Кошкен сылдыс даглар бажын четпейн чораан,
Хомурлендир ошкен ышкаш болу берди.
Оорушкунун ортээлинге четпейн барган
Оскус сылдыс бодалдарым хайныктырды.
Ожуп калган сылдыс ышкаш болзумза-даа,
Опей ырым улай ырлаар салгакчым бар.
Ыраажы куш хектин ырын дыннап оскеш,
Ырга хандыыр апарган-даа чадавас мен.
Ыржым шолге челер аъттыг халдып чорааш,
Ындынналдыр ырлап чоруур болган боор мен.
Чалгый холде одуректер ырын дыннааш,
Саймап чоруур апарган-даа чадавас мен.
Сайлыг черде анай-хаактар чаптап коргеш,
Чассыннадыр чаннап чоруур болган боор мен.
Аяс дээрде хамнаарактар ырын дыннааш,
Азий дипти эргиксээн-даа чадавас мен.
Авам кужур часкы чуртун сактып келгеш,
Аймаарадыр ырлап чоруур болган боор мен.
Орай кузун дуруяалар ырын дыннааш,
Ондап чоруур апарган-даа чадавас мен.
Оймак шолге ойнап-хоглээн чаштар коргеш,
Оран-чуртум алгап ырлаар болган боор мен.
Адам-ием кыжын кыштаар эрги чуртка
Анай чаштан харны кырлап озуп келдим.
Айлан-кээрген шетте сиирни соктай бээрге,
Аласталган кудуруундан тудуп аар мен.
Аргаларнын ырлаар кужу менден кортпас,
Адыжымда эрге-чассыг эдип орар.
Авам огден билбээченнеп унуп кээрге,
Аамай кушту ол-ла дораан салыптар мен.
Айлан-кээрген кончак шетке хонуп алгаш,
Аян ырын база катап бадырыптар.
Авам оонче чазык-чаагай кире бээрге,
Айлан-кээрген кудуруундан тудуп аар мен.
Аныяк шаам караш кылдыр эрте берди.
Адам-ием эрги чурту ырап калды.
Арга-арыын кээргел чокка кыргаан дидир.
Айлан-кээрген оске черже кошкен дидир.
Олурукчу кызыл тыным узуп каарга,
Ору кок дээр ол-ла хевээр харап артар,
Ондур Доге ол-ла хевээр бедип турар,
Одуректер мугулдурга салдап ойнаар.
Уулган мочум бир-ле черге хомдуруп каар,
Улуг-Хемим ол-ла хевээр чалгып артар,
Уян хооннуг дунмам уруг ыглап артар,
Уруг-дарыым кызагдалга туреп артар.
Хуннээректиг деспек черге чыдыксаан мен,
Кучуургектер чурээмдиве дааштап адар.
Хурен чечек чыдынымдан частып унер,
Кужур чонум сымыранып мени сактыр.
Соолгу хунум Кызыл-Тайга бажын ажар,
Соогум ирээш, довурак бооп эстип калыр.
Кызыл-угу дуне када коргуп эдер,
Кыйыг чернин хаялары мени кый дээр.
Аганак бооп илбилендир хуула бергеш,
Монгун-Тайга бажын унген болурум кай.
Монге менги оттуг чечээ болурум кай,
Монгун билзек дарганы-даа болурум кай.
Улар болуп аяс хундус хуула бергеш,
Дунеки дээр шолбанынга чедерим кай.
Дургектелген булуттарны хараарым кай,
Дулгээзинниг сыгытчы-даа болурум кай.
Дуруяа бооп орай кежээ хуулуп алгаш,
Шынаа-шыкка туразында эдерим кай.
Чылгычынын сунези-даа болурум кай,
Сыгырганын сыгыды-даа болурум кай.
Кара-бажын эжиин буза тепсипсе де,
Харнын суунга холум чунуп алзымза де,
Хамнаарактын ырын дыннап алзымза де,
Кавай черге хостуг базып чорзумза де.
Агайымнын суттуг шайын ишсимзе де,
Ажы-толум карактарын корзумзе де,
Ажык шолге челер аъттыг чорзумза де,
Анай-хаактын мочургазы болзумза де.
Хек-даванны суйбагылап корзумзе де,
Кедек тейнин бажын орта унзумзе де,
Хемде доштун бады баарын корзумзе де,
Хенмелээн эът кара мунун ишсимзе де.
Аяс хунну чангыс катап корзумзе де,
Арат чонга соолгу катап душсумза де,
Оореткилээн салгалдарым парлар болду,
Оореткилээн салгалдарым оштуу болдум.
Кужур чонум, актыг черге нугулдеттим.
Куске тынын узуп корбээн амытан мен.
Кымнарга-даа кара сеткил сеткивээн мен.
Кызыл тыным кестин кыры чедип келди.
Ангызы бай дужумет дээш, мени боолаар.
Арат чазаан баштааным дээш, мени боолаар.
Арат намга киргеним дээш, мени боолаар.
Арат чоннун дайзыны дээш, мени боолаар.
Танды-Тывам чуртунар бооп артар болзун.
Тараалан шол шолунер бооп артар болзун.
Арыг кок дээр дээринер бооп артар болзун.
Аскым хемнер хемнергер бооп артар болзун.
Кара нугул туттурар хун черле келир.
Ханныг чажыт илерээр хун черле келир.
Алдар-адым агартыр хун черле келир.
Актыг шынныым йорээдир хун черле келир.